Ratnapura, the City of Jewels

කන්ද පාමුල, පළාබද්දල, ඉතා කුඩා ගම්මානයක් තියනවා. කන්ද පහළට ගාටලා මට නම් හොඳටම මහන්සියි. බෑවුම් කොටස් වලදි මගේ අතින් අල්ලාගෙන මට සහය දී බොහොම ළැදිව කටයුතු කල කළුවා නොහිටියානම් මම කීප පාරක්ම ඇද වැටෙන්න තිබ්බා.

The Great Woods, Fauna and Flora

ඉහළ වන පියසේ ඇති මහ රත් මල් ගස්, මුරුත ගස් සහ අනෙකුත් සියලුම සදාහරිත තුරු ගොමු, අලි ඇතුන්ට ඉතා කදිම ආවරණයක් සපයනවා. අවට පිහිටි කඳු මුදුන් සහ පර්වත කූටයන්, රැලිත් නැමිත් එක්ක අන්ඳවපු, තැනින් තැන එළිමහන් තණ පිටි සහ සී සී කඩ විසිරුණු දිය පාරවල් තියන, සැතපුම් ගණන් දික් වෙච්ච මලින කොළ පැහැ ඇඳුමක් වගේ.

Descent by the Pilgrim-Track

හිරු පායලා ඉවර වෙනකොට හයත් පහුවෙලා. අපි 7.30ට විතර වන්දනා මග දිගේ පහළට බහින්න පටන් ගත්තා රත්නපුර දිහාට. මේ කඳු මුදුනේ තියන අඩි 1,500ක විතර උස කේතුකාර ගල් පර්වතය ඇත්තටම සෑහෙන්න බෑවුම්. මම පැති කිහිපයකින්ම ඒ දිහා බලලා තියනවා. ඒ හැම පැත්තෙන්ම මේ කඳු මුදුන අංශක 90⁰ට වඩා අඩුයි.

The Shadow on the Mist, and Other Phenomena

රත්නපුර, ජනවාරි 3 වන දා – ඊයේ කඳු මුදුනට හිරු පායපු හැටි නම් හරිම අගෙයි. ඒත් හැමදාමත් එහෙම නැහැ. ක්‍රමක්‍රමයෙන් මහා වළාතීරය මැකී යන අතර වාරේ, නැගෙනහිර අහසින් “අරුණෝදයේ උදාව” සනිටුහන් වෙනවා. සිකුරු තරුවත් ඊට උඩින් බැබළි බැබළි උන්නා. දකුණු කුරුසය තාරකා මණ්ඩලයත්  බැලිය හැකියි. ඒ අසලම තවත් තාරකා මණ්ඩල  එකක් දෙකක් දකින්න තිබුනා. ඊට ඉහළින් අඬ සඳ දෘෂ්‍යමාන වුනා.

Moonlight View from the Summit of the Peak

සඳ පෑයු කඳුමුඳුනට පහතින් ඇති වලාකුළු වියන මවන්නේ මනහර දර්ශනයක්. සියලුම පහත් බිම් සහ කඳු පන්තීන් දැන් මීදුම් වළාවෙන් ගෙන් වෙලී ගිහිල්ලා. බිම බැලුවොත් හරියට පෙරළි නගන මහා සුදු මුහුදක් දිහා බලනවා වගේ. ඒත් නිස්කලංකයි. සාමාන්‍ය ලෝකයෙන් වෙන්වෙලා.

A Night on the Siri-Paa Summit

1891, ජනවාරි පළමු වන දා. – අපි සිරිපා කඳු මස්තකය මත තිබිච්ච කුඩා මඩුවක කලින් සූදානමක් නැතිව එවෙලේම හදාගත්ත ගිනි මැලයක් වටා නවාතැන් අරගත්තා. මධ්‍යම රාත්‍රියටත් ආසන්නයි. අඩ ඇඳුමින් හිටපු කැලිබන් මට පසෙකින් ඇනතියාගෙන වාඩි වෙලා සිටියා. කළුවා සහ මග පෙන්වන්නා බිම නිදියගෙන. ඒත් මටනම් නිදාගන්න බැරි තරම් සීතලයි.  මේ මඩුවේ කිසිම බඩු මුට්ටුවක්වත් නෑනේ.

Native Servants, Their Relation to British Masters

අපට ගෙදර වැඩටයි, වත්තෙ පිටියේ වැඩටයි පිරිමි මෙහෙකරුවන් තුන් හතර දෙනෙක් ඉන්නවා. ආයලා දෙන්නෙක් ඉන්නවා පොඩි දරුවන් බලාගන්නයි, කාන්තාවන්ට වෙන්වුනු කොටසේ වැඩ වලටයි. මං හිතන විදිහට, මේ ඉන්දියානු සහ සිංහල ජාතීන් හරි කැමතියි මෙහෙකාර වැඩ කරන්න (හොඳ ස්වාමියෙක් ගාව).

The Hindu Priest in the Household

අරුණාචලම්ලගෙ දිහාවෙ තමයි මම කාපු රසම එළවළු ව්‍යංජන තිබ්බේ. බත් එක්ක විවිධ ආකාරයේ පිසූ එළවළු මාළු පිනි හතරක් පහක් කන්න ලැබුනා. මේවත් එක්ක තිබිච්ච පළතුරු වලින්, අපේ දහය කණිසමේ උදෑසන ආහාර වේල සකස් වෙලා තිබුනා. හයට හතට වගේ තිබ්ච්ච රෑ කෑමටත් තිබුනේ ඒ වගේම දෙයක්. ඊට අමතරව සමහර දාට සුප් එකක්, අමතර කෑමක් කන්න ලැබුනා.

A Tamil Official and His Mode of Life

මං නවාතැන් අරන් ඉන්නෙ මගේ මිත්‍රයා අරුණාචලම්ගේ ගෙදර. ඔහු දමිළ ජාතිකයෙක්. ඉහළ පෙලේ නිලධාරියෙක්. ඔහු එංගලන්තයේ අධ්‍යාපනය ලබන කාලෙ මුළුමනින්ම ඇන්ග්ලිකන් වුනා. ලන්ඩනයට හෝ කේම්බ්‍රිජ් හෝ ඔක්ස්ෆර්ඩ් හෝ පැමිණෙන බොහෝ අනෙකුත් හින්දුවරුන් වගේම ඔහුත් ඒකාලයේ අපවත් ඉක්මවා ගිය බටහිරකරණයකට අසුවුනා.

The Gaol and the Prisoners

අබිං කඩේ අබිං වෙළෙන්දා මගේ මිතුරෙක්. මම නිතරම ඔහුගේ කඩයට ගිහින් ඔහුගේ පුටුවක වාඩි වෙලා ඉන්නවා. ඔහු දමිළ නිසා මට දෙමළ උගන්වනවා. දිග කතන්දර මට හිමීට වචනයෙන් වචනය කියලා දෙනවා. ඔහු බොහොම කෙට්ටු, මෘදු, බුද්ධිමත්, වයස අවුරුදු 30ක විතර වුනත් මිත්‍රශීලි උද්යෝගිමත් ළමා ගතියක් දකින්න තියන පුද්ගලයෙක්. උතුරු පළාතේ සමහර ඥාති සගයන් වගේ ලැබුනු අවස්ථාවෙන් ප්‍රයෝජන නොගෙන ඉන්නේ නැතුව ඉංග්‍රීසිත් ටිකක් විතර කියවලා තියෙනවා.